W takim przypadku grzechem byłoby nie spróbować poeksperymentować kulinarnie z kwiatami kozłka. Ciekaw jestem, jakie będą wrażenia...==========================================
Dla niektórych zaskoczeniem będzie informacja, że tę tropikalną roślinę można z powodzeniem uprawiać w ogrodzie.
Sezam indyjski (Sesamum indicum) jest jednoroczną rośliną z rodziny połapkowatych. Nieznany w naturze, występuje jedynie w uprawie. System korzeniowy palowy, stosunkowo głęboki i rozrośnięty. Wyrasta z niego pojedyczna, prosta, rozgałęziająca się, kanciasta łodyga o wysokości do 1,5 m (najczęściej 60-90 cm), lepko owłosiona. Dolne liście okrągłe, środkowe - szerokolancetowate, ząbkowane, osadzone na długich ogonkach. Liście górne krótkoogonkowe, wąskolancetowate, o gładkich brzegach. Kwiaty samopylne, duże, białe lub fioletowe, wyrastające z kątów liści w górnej części pędów, na roślinie utrzymują się bardzo krótko. Owocem jest kanciasta, zielona, silnie owłosiona torebka zawierająca ok. 80 nasion.
Roślina na plantacji. Widoczne zasychające torebki nasienne.
Przekrój poziomy i pionowy owocu.
Rozmnażanie
/b] wyłącznie przez wysiew nasion na początku marca. Zdolność do kiełkowania zachowują przez 2 lata. W naszym klimacie konieczne jest wcześniejsze przygotowanie rozsady. Podłoże do wysiewów, umieszczone w kilku małych pojemnikach, solidnie podlewamy i odstawiamy, by wyciekł nadmiar wody. Po ok. godzinie wciskamy delikatnie po jednym nasionku, pojemniki przykrywamy folią spożywczą i umieszczamy w ciepłym miejscu, najlepiej na czynnym kaloryferze. Nasiona kiełkują już w ciągu 6 dni, o ile temp. będzie utrzymywać się na stałym poziomie 20 st. C (może być wyższa; niższa znacznie wydłuży wschody). Po ukazaniu się siewek przenosimy je w ciepłe i słoneczne miejsce. Jeżeli uda nam się zapewnić młodym roślinkom temp. powyżej 20 st. C, szybko podejmą wzrost, w przeciwnym razie zaobserwujemy zatrzymanie ich rozwoju. Dobrze jest wykorzystać kaloryfer, matę grzewczą, mini szklarenkę z elektrycznym ogrzewaniem lub zwykły termofor napełniony gorącą wodą. Pamiętajmy, by siewki miały również dostęp do odpowiedniej ilości pełnego słońca. Na miejsce stałe wysadzamy dopiero pod koniec maja, w rozstawie ok. 60 cm. Ważna informacja - sezam w gruncie musi się znaleźć na tej samej wysokości, na jakiej rósł w doniczce. Im płycej, tym lepiej.W standardowym pojemniku uprawiamy tylko jedną roślinę; w standardowej skrzynce balkonowej zmieszczą się trzy.
Stanowisko
/b] myślę, że chyba nikt nie ma wątpliwości. Wyłącznie pełne słońce. Przy uprawie doniczkowej balkon lub taras będzie idealnym rozwiązaniem. Możemy ją postawić blisko ściany, by zapewnić sezamowi ciepło w nocy (wypromieniowuje ono z nagrzanych za dnia murów).Podłoże
/b] nie jest rośliną szczególnie wymagającą. Nie znosi jedynie gleb ciężkich i podmakających. Jeżeli jednak chcemy uzyskać jak najwięcej nasion, będziemy zmuszeni zapewnić sezamowi optymalne podłoże. Wybierzmy stanowisko średnio żyzne, przepuszczalne i o odczynie obojętnym. Ciężkie gliny i gleby bogate w azot przekopmy ze sporą ilością piasku, a szybko przesychające z kompostem. Najlepszym rozwiązaniem byłaby wymiana przynajmniej 20-30 cm wierzchniej warstwy podłoża na czysty kompost. Warto pamiętać, że sezam dość mocno wyjaławia glebę, dlatego nie sadzimy go na tym samym miejscu w roku następnym.Przy uprawie pojemnikowej trzeba wymieszać kupną ziemię do kwiatów z ok. 1/3 objętości piasku i łyżką utartej na pył kredy (proporcja na 5 l podłoża).
Podlewanie
/b] podlewania bezwzględnie wymagają młode rośliny, starsze są odporne na suszę. Od ilości wody w podłożu uzależniona jest jednak ilość kwiatów, więc nie omijamy jej z konewką przy podlewaniu ogrodu. Robimy to co 3-4 dni, a w czasie upalnej pogody co drugi dzień.Roślinę w doniczce nawadniamy wtedy, gdy przeschnie wierzchnia warstwa podłoża. Unikajmy wody stojącej w podstawce.
Nawożenie
/b] nie jest jakoś szczególnie żarłoczna. My jednak mamy na celu zmaksymalizować kwitnienie, stosujemy więc nawóz do roślin kwitnących co drugie podlewanie, ale połową zalecanej dawki, zarówno przy uprawie doniczkowej, jak i ogrodowej.Uprawa i zbiór nasion
/b] sezam jest naprawdę prostą w uprawie rośliną. W naszym klimacie nie uda się jedynie w chłodne i deszczowe lato. Od momentu wykiełkowania do pierwszych zbiorów upływa średnio 120 dni, oczywiście przy założeniu odpowiednich warunków pogodowych. Niestety, zbiór sezamu będziemy musieli przeprowadzać na raty. Każdego dnia robimy obchód wokół grządek z rośliną i zbieramy te torebki, które zaczęły lekko przysychać. Odrywamy je delikatnie od rośliny, a następnie układamy w zacisznym, zacienionym i suchym miejscu do całkowitego wyschnięcia. Nie mieszajmy ze sobą torebek ze zbiorów w różnych dniach. Gdy wyschną, delikatnie je rozrywamy, wysypujemy nasiona np. na gazetę i jeszcze kilka dni dosuszamy. Aby usunąć resztki torebek, wystarczy delikatnie je przedmuchać lub użyć niewielkiego wiatraczka elektrycznego. Potem przesypujemy je do naczynia... i mamy własnoręcznie zebrane ziarenka sezamu! Nie oczekujmy jednak, że z przydomowej uprawy otrzymamy jakieś zawrotne ilości nasion, ale na jedną czy dwie partie sezamowych ciasteczek powinno wystarczyć No, i zawsze można powiedzieć z dumą na spotkaniu ze znajomymi: "A ten sezam to z mojego ogródka jest". Pamiętajmy, by zostawić sobie kilku nasion na następny rok.Zapomniałbym kompletnie wspomnieć o jednej istotnej rzeczy - sezam jest rośliną krótkiego dnia i zakwita, gdy dzień jest krótszy niż 12 h. Dojrzałe rośliny można zacząć zaciemniać już w okolicach połowy lipca.
Choroby i szkodniki
/b] przy nadmiernej wilgotności podłoża gnicie korzeni i podstawy pędu. Problemem może być również mączniak. Ze szkodników bardzo często mszyce, a w uprawie doniczkowej także przędziorki.Zastosowanie
/b] uważa się, że sezam to pierwsza roślina oleista uprawiana przez człowieka. Niektóre znaleziska archeologiczne wskazują, że mogła być kultywowana nawet 3500 lat p.n.e. Jego popularność nie wzięła się znikąd - jak rzadko która roślina tropikalna jest odporny na suszę, obfite deszcze, niską wilgotność powietrza, niewielką żyzność gleby. Może rosnąć na terenach pustynnych i bardzo gorących, na których niewiele roślin uprawowych dałoby sobie radę. Nasiona przez wiele nacji uważane są za przynoszące szczęście. W przeszłości wysypywało sie garść sezamu po pokładzie statku, by zapewnić pomyślność i bezpieczne przybicie do portu przeznaczenia. Nasiona zawierają ponad 50% oleju dobrej jakości, najwięcej ze wszystkich roślin oleistych. Jest on bogaty w tzw. lignany (będące fitoestrogenami) o potężnym działaniu przeciwutleniającym - sezaminę, sezamol i sezamolinę. Związki te wykazują działanie ochronne na DNA, a także są naturalnymi konserwantami żywności. Jako że nasiona stanowią bardzo bogate źródło łatwo przyswajalnych białek, minerałów i witamin, mogą być więc spożywane przez rekonwalescentów lub osoby będące na surowej diecie z powodów zdrowotnych.Smak sezamu jest chyba wszystkim dobrze znany, podobnie jak jego zastosowanie kulinarne. Są to moja ulubione nasiona, potrafię jeść je łyżkami. "Surowe" mają dość intensywny gorzkawy smak, który zanika po podprażeniu na suchej patelni. Wspaniały dodatek do kurczaka, sałat, a także wołowiny, że o wypiekach wszelkiej maści nie wspomnę. Ze względu na ich wspaniały aromat i pozytywny wpływ na zdrowie, gorąco polecam tę roślinę jako element codziennej diety. Dodam jeszcze, że jadalne są także liście - mają bardzo subtelny, orzechowy posmak (szczególnie te młode i w czasie kwitnienia), ale specyficzną, śluzowatą teksturę. Mimo to, mogą być świetnym dodatkiem do kanapek i sałat.
. Preferuje gleby lekkie, bogate w próchnicę, dość żyzne, utrzymujące wilgoć i o lekko zasadowym odczynie. Może rosnąć na glinach, o ile przed posadzeniem spulchnimy je i choć trochę zdrenujemy. Na szybko przesychających glebach korzeń w czasie lata zwłóknieje i stanie się bardzo twardy. Takie podłoże trzeba wymienić na lekko zwapnowany kompost.
Najsmaczniejsze są jednak aromatyczne, słodkie korzenie, w smaku przypominające krzyżówkę marchewki i pasternaku, ale z wyraźnie wyczuwalną orzechową nutą. Nać ma aromat kojarzący się z selerem, jest on jednak słodszy i mniej agresywny. Przed przyjściem ery kartoflanej był niezwykle popularnym dodatkiem, szczególnie do ryb. Gotowano go w lekko osolonej wodzie lub smażyło na maśle, a następnie przyrządzano purée. Najlepsze są korzenie roczne, zebrane po pierwszych mrozach, gdy nie wytworzył się w nich jeszcze włóknisty, niesmaczny rdzeń. Marka można też kroić na kawałki i smażyć na oleju jak frytki, gotować i podawać polane masłem, dodawać do jarzynowych zapiekanek i wszelakich zup. Marynowane są wspaniałą alternatywą dla korniszonów. Suszony i utarty na proszek korzeń można dodawać do mąki, z której później wypieka się smaczne ciasto lub chleb. Idealne warzywo dla wegetarian ze względu na dużą zawartość łatwo przyswajalnego białka, a także dla cukrzyków (ze względu na zawartość inuliny). Szczególnie dobrze współgra z gałką muszkatołową. Liśćmi i kwiatami można przyprawiać sałaty i sałatki, zupy, sosy, beszamel, kanapki, a utartymi na pastę smaruje się mieso, które długi czas leżało w zamrażarniku i przez to nabrało nieciekawego aromatu - dzięki takiej marynacie kruszeje, szybciej się piecze i nie smakuje "starością". O marku Syreniusz pisze, że żołądkowi jest przyjemną i użyteczną potrawą, zwłaszcza warzona oraz Pospolicie bywa z ryżem warzona, z rozynkami. Bywa także miasto ryb smażona w maśle albo oliwie, pierwej ją uwarzywszy, potem w mące pszenicznej albo w cieście do tego uczynionym z jajcy obwarzana, na masło, albo oliwę gorącą kładziona, trochą soli a pieprzem potrzązszy. Drudzy nie warzą jej naprzód, ale surową smażą aż przyrumienieje dobrze, potym na mięso kładą i warzą ją tak dobrze, aż do zmiękczenia, trochę mąki pszennej rozkłóciwszy dla gęstszej polewki albo chleba białego z cukrem na tarło utartego, pieprzu tartego trochę, to wespół przywarzywszy będzie potrawa barzo osobliwa (sic!). W książce "Kucharz doskonały" autorstwa Woyciecha Wielądka z 1783 r. znaleźć można taki sposób przyrządzania korzeni rośliny: Niektórzy oskrobują kucmerkę, przez co wiele jej ubywa, jest jednak delikatniejsza, inni obmywają tylko. Ugotuj w wodzie z solą przez kwadrans, wyjmij, niech osiąknie, obmocz potym w ciaście z mąki winem białym rozczynionym, z łyżką oliwy i solą, ażeby nie było zbyt rzadkie. Usmaż kucmerkę, obmoczywszy wprzód w ciaście, daj na przystawkę. Szkoda, że dziś do takich warzyw mają dostęp jedynie ci szczęściarze, u których marek rośnie sobie w ogrodzie...