Ruta zwyczajna (Ruta graveolens) jest podkrzewem z rodziny rutowatych. Łodygi wzniesione, rzadko rozkrzewione, z czasem drewniejące u podstawy, o wysokości do 1 m. Liście o charakterystycznej, pierzastej budowie, szarozielone. Kwiaty pojawiają się od czerwca do sierpnia w kątach szczytowych liści, żółte, zebrane w wiechy, również o dość specyficznej budowie. Cała roślina wydziela silny zapach. Roślina pochodzi z południowo-wschodniej Europy; w Polsce rzadka, głównie uciekinier z upraw.
Rozmnażanie
/b] wysiew nasion w pomieszczeniu na przełomie lutego i marca lub jesienią wprost do gruntu. Nie należy ich przykrywać ziemią, a jedynie docisnąć do podłoża, gdyż wymagają światła do kiełkowania. Wschody przy temp. 20 st. C pojawiają się po 5-20 dniach. Przy siewie do gruntu, starajmy się zachować rozstawę ok. 30 cm. Gdy siewki są dostatecznie duże, pikujemy je pojedynczo do niewielkich doniczek. Wysadzamy na miejsce stałe, gdy minie ryzyko przymrozków. Aby uzyskać krępe, ładniejsze rośliny, uszczykujemy wierzchołek nad 3. parą liści właściwych. Roślinę można także rozmnażać wegetatywnie - przez sadzonki zielone pobierane późną wiosną lub sadzonki półzdrewniałe w lipcu/sierpniu. Ukorzeniają się bardzo szybko. Podział bryły korzeniowej wczesną wiosną. Odkłady zwykłe na początku lata.Stanowisko
/b] preferuje lekki półcień, szczególnie w czasie upałów. Dobrze jednak będzie się czuł w pełnym słońcu.Przy uprawie doniczkowej wybierzmy wystawę południową, zacieniając roślinę od południa do godz. 16. Na południowym balkonie roślina będzie się czuć najlepiej. Nie lubi wietrznych stanowisk.
Podłoże
/b] urośnie wszędzie. Preferuje jednak gleby zasadowe, kamieniste, bardzo dobrze zdrenowane, suche i stosunkowo jałowe. Na żyznych i wilgotnych stanowiskach może wymarzać zimą. Jeżeli więc chemy dochować się ładnej, obficie kwitnącej kępki, odrzućmy gliny, bo po pierwszej zimie (o ile sama nie wymarznie) będzie wyglądać gorzej niż źle. Jeżeli ktoś chce, musi wykopać bardzo głęboki (ok. 1 m) dół, na dno dać sporo grubszego żwiru, a całość wypełnić zwapnowanym kompostem wymieszanym z połową objętości drobnych kamieni i piasku.Przy uprawie doniczkowej podłoże przygotowuje się identycznie, czyli kompost + piasek + drobny żwirek, w stosunku 2:1:1. Na 5 l tej mieszanki dajemy 2-3 łyżki dolomitu (no, chyba, że ktoś zastosował piasek wapienny, wtedy dolomit odpada). Z braku laku, może być i kit - 3 części ziemi do kaktusów + 1 część kupnej ziemi do kwiatów. Do tego dolomit wg przepisu powyżej.
Podlewanie
/b] młode, świeżo posadzone w ogrodzie rośliny wymagają podlewania. Ruta zwyczajna jest bardzo odporna na suszę.W doniczce podlewamy dopiero wtedy, gdy przeschnie co najmniej 2/3 podłoża. Najczęściej roślina da nam przedtem znać, że potrzebuje wody. Stosujemy metodę jak przy kaktusach, czyli "raz, a dobrze".
Nawożenie
/b] nie ma potrzeby. Jeżeli jednak chcemy zwiększyć szansę na przeżycie zimą, możemy na wiosnę podsypać jedną dawką nawozu, najlepiej bez azotu.Jak przy uprawie doniczkowej każdej rośliny, niewielka ilość podłoża wymaga używania odżywek. Stosujemy nawożenie organiczne, raz na 3-4 podlewanie dawką o połowę mniejszą niż zalecana, lub nawóz do roślin kwitnących, z taką samą częstotliwością, ale w 1/3 zalecanej dawki.
Zimowanie
/b] nie powinno być problemów. Jedynie na glebach ciężkich, mokrych i zbyt żyznych ruta może nie przeżyć.Doniczkę z rutą najlepiej odpowiednio zabezpieczyć i przezimować na balkonie. Jeżeli ktoś nie ma takich możliwości, może ją zadołować w gruncie u znajomego działkowicza lub przechowywać w chłodnym, jasnym pomieszczeniu, gdzie temp. wynosi ok. 5 st. C. Podlewamy wtedy ostrożnie, aby utrzymać lekko wilgotną bryłę korzeniową i tylko po uprzednim sprawdzeniu podłoża. W mieszkaniu, rucie należy znaleźć jak najchłodniejsze i najjaśniejsze miejsce, zmniejszyć podlewanie i nie przerywać nawożenia, robić to jednak raz w miesiącu 1/4 zalecanej dawki. Na wiosnę będzie wymagać przycięcia.
Choroby i szkodniki
/b] raczej nic jej nie będzie.Uwagi
/b] wszystkie prace z rośliną (nawet tą doniczkową) należy wykonywać w pochmurny dzień i z użyciem rękawic gumowych. Kontakt ze świeżym sokiem w czasie wysokich temp. i słonecznej pogody może spowodować poważne, choć niegroźne dla zdrowia, oparzenia i podrażnienia skóry. Osoby skłonne do uczuleń, o jasnej karnacji, cierpiący na bielactwo, a także alergicy powinni zrezygnować z uprawy ruty. Również jeśli mamy małe dzieci lub często odwiedzają nas wnuki, lepiej jej nie sadzić lub nasadzenie odpowiednio przed najmłodszymi zabezpieczyć. Roślina odstrasza psy i koty, a także muchy i komary. Nie powinna być spożywana przez kobiety w ciąży oraz osoby cierpiące na dolegliwości przewodu pokarmowego. Spożywana w dużych ilościach jest trująca. Roślinę należy przycinać dopiero wiosną.Zastosowanie
/b] w roślinnej symbolice oznacza żal za czymś, co zostało utracone. Dlaczego? W przeszłości dość powszechnym zjawiskiem było to, że bogacze i szlachta "zadawali się" z młodymi dziewczętami z najniższej warstwy społecznej. Te nierzadko zachodziły w ciążę, do której "sprawcy" nie mieli zamiaru się przyznawać. Możemy sobie wyobrazić, jaką hańbą by się okryły i na jaki ostracyzm naraziłoby to ich rodziny, gdyby wyszło na jaw, co i z kim zrobiły oraz jakie ma to konsekwencje. Zresztą, nie chodziło wyłącznie o to; bardziej uparte kobiety, które nie miały oporów przed upominaniem się o swoje - chociażby o łożenie na dziecko, ginęły z rąk ludzi najętych przez ojców ich nienarodzonych dzieci. Przy wykorzystaniu ruty dokonywały aborcji i niejako przywracały sobie utracone dziewictwo, przynajmniej w oczach otoczenia. Jednak żal, że dały się omotać, pozostawał w nich na zawsze. Stąd właśnie wywodzi się symbolika ruty. Z tego także powodu we Francji rutę zwykło się nazywać herbe a la belle fille, czyli ziołem czystych panien. Stylizowany liść tej rośliny widnieje w herbie Saksonii. Ruta jest silnie związana z wiarą w czarownice - za jej pomocą rzucano zaklęcia na tych, których podejrzewano o konszachty z szatanem. Miała też chronić przez tzw. złym okiem. Do wody święconej, przygotowywanej do sumy, wrzucano rozdrobnione liście tej rośliny. Uważano, że ruta usuwa wszystkie trucizny z organizmu i zapobiega przemianie w wilkołaka po pokąsaniu przez wilki. Ruta bardzo dużo rutyny - z tego względu wpływa na poprawę wzroku dzięki wzmacnianiu naczyń włosowatych. Ma również działanie przeciwkaszlowe - w Brazylii przyrządza się z niej syrop, ucierając świeże liście z miodem i karmelizowanym cukrem. Napar stosuje się w napadach histerii, jako środek przeciwrobaczy (głównie u zwierząt gospodarskich), rozkurczowy, mocno pobudzający i poprawiający krążenie w kobiecych narządach rodnych. Żucie świeżego liścia przynosi ulgę w zawrotach głowy, migrenach na tle nerwowym, palpitacji serca spowodowanej stresem, usuwa także nieprzyjemny zapach po zjedzeniu czosnku. Alkaloidy znajdujące się w roślinie mają działanie przeciwzapalne.Roztarty liść wydziela silny, słodkawy, zniewalający zapach, którego nie ma żadna inna roślina przyprawowa. Jest tak charakterystyczny, że każdy, kto choć raz go poczuł, z zamkniętymi oczyma rozpozna później rutę. Jest mocno cytrusowy i bardzo, bardzo przyjemny (przynajmniej dla mnie) - wyraźnie czuć w nim aromat pomarańczy. W smaku zaś roślina jest... bardzo gorzka. Zanim zdecydujemy się używać jej w kuchni, warto wiedzieć kilka rzeczy. Po pierwsze, ruta to przyprawa kuchni średniowiecznej - używano jej głównie po to, by zakonserwować i zamaskować nieprzyjemny smak zepsutego mięsa oraz zapobiec zatruciu pokarmowemu w wyniku jego spożywania. Po drugie, dodaje się ją w ilościach bardzo, bardzo małych i już po przygotowaniu potrawy - inaczej całość nabiera nieznośnej goryczy. Jest na to rada - wystarczy fragment liścia wrzucić np. do sosu i po minucie wyjąć, aromat zostanie, ale bez gorzkiego smaku. Po trzecie, jeśli szukacie przepisów na dania z rutą, nie znajdziecie ich. Nie jest bowiem obecnie używana na taką skalę, która zapewniałaby jej choć odrobinę miejsca w dzisiejszych książkach kucharskich. Ruta uznawana jest za narodową przyprawę kuchni etiopskiej - jest obowiązkowym składnikiem mieszanki berbere oraz służy do aromatyzowania kawy; używane są także nasiona rośliny. We Włoszech młode pędy smaży się na głębokim oleju i spożywa z dodatkiem soli i pieprzu. W Chorwacji obowiązkowy dodatek do alkoholu grappa alla ruta. W krajach śródziemnomorskich często dodawana do specjalnego rodzaju omletów i do sałat. Obecnie najczęściej jest używana do przyprawiania dziczyzny. Aromatyzuje się nią także ciężkie sosy do mięsa (szczególnie na bazie śliwek lub wina), nalewki domowej roboty, potrawy z jajek, masło ziołowe, sałaty i surówki, potrawy z kapusty (świetnie sprawdza się w bigosie). Szynka lub schab, zamarynowane w rucie, jałowcu i tymianku ma smak przypominający dziczyznę. Zamierzam wysadzić sobie jedną roślinę ruty w tym roku, jestem ciekaw, jak poradzi sobie w doniczce. Będę miał również okazję trochę z nią poeksperymentować i zobaczyć, czy rzeczywiście nie przystaje ona do współczesnej kuchni.
PS Jako że mam całą torebkę nasion, których na 100% nie zużyję, chętnie się nimi z kimś podzielę.
Jest jeszcze jedna historia, która przypomniała mi się w związku z tym złym okiem. Pewna pani opowiedziała mi ją jako ciekawostkę. Koleżanka owej pani miała ciotkę, która często ją odwiedzała. Często spacerowały po ogrodzie, popijając herbatkę i ciesząc się zielenią. Razu pewnego ciotka zachwyciła się pewną kwitnącą rośliną tak bardzo, że koleżance przeszedł zimny dreszcz po plecach. Oglądała ją ze wszystkich stron i nie mogła wyjść z podziwu. Kilka dni po wizycie roślina zaczęła marnieć w oczach, zrzuciła wszystkie kwiaty i po tygodniu koleżanka wykopywała uschnięte badyle. Podczas kolejnej wizyty ciotki sytuacja się powtórzyła - znów zachwyt nad inną rośliną i znów powtórka z rozrywki, czyli po kilku dniach wykopywanie "zwłok". I tak razy kilka - ogród ponoć porządnie się przerzedził. Jakaś starsza pani, usłyszawszy tę historię z ust koleżanki, poradziła jej, by posadziła w ogrodzie rutę. Koleżanka tak właśnie zrobiła, choć nie do końca dowierzała w te ludowe mądrości. Od tego momentu ciotka mogła zachwycać się ile tylko chciała - żadna roślina już nie padła. Niby zabawna historyjka (nawet nie wiem, czy prawdziwa), ale... coś w tym jest.
